7
Müstəmləkə əleyhinə çıxışlar. Milli demokratik hərəkat
Zaqatala üsyanı, qaçaq hərəkatı, fəhlə tətilləri,
müştərək müqavilə, milli demokratik
hərəkat, partiyalar, təşkilatlar
Ş
imali Azərbaycanda XIX əsrin ikinci yarısında həyata keçirilmiş burjua islahatları kapitalist münasibətlərinin inkişafına səbəb oldu. Yeni ictimai qrupların meydana gəlməsi, ali təhsilli ziyalıların sayının artması milli demokratik hərəkatın başlamasına təkan verdi. Bu hərəkat XX əsrin əvvəllərində partiya və təşkilatların yaranması ilə mühüm siyasi əhəmiyyət kəsb etdi.Zaqatala üsyanı. Çar hökumətinin qərarı ilə
Cənubi Qafqazda təhkimçilik, ilk növbədə,
Gürcüstanda ləğv olunmağa başladı. Lakin
hökumətin qeyri- mütəşəkkil addımları
Azərbaycanda fərqli reaksiyalara və ziddiyyətlərə
gətirib çıxardı. Belə narazılıqlardan
biri 1863-cü ildə Zaqatalada meydana çıxdı.
İslahatlara qədər müstəmləkəçilər Car-Balakəndə
və Zaqatalada özünəməxsus siyasət
aparırdılar. Bu siyasətin məqsədi bölgəni
istədikləri kimi idarə etməkdən ibarət
idi. Çar hökuməti 1863-cü ildə Gürcüstanda
kəndli islahatının keçirilməsi qərarını verdikdən
sonra Zaqatala dairəsinin kəndliləri
arasında da eyni istiqamətli fəaliyyətin aparılacağını
planlaşdırmışdı. Bu məqsədlə
bölgəyə gələn hökumət komissiyasının
qərarına əsasən ingiloylar və muğallar gəlirlərinin
on qatı həcmində birdəfəlik vəsait
verməklə keşkəl* sahiblərinin asılılığından
azad ola bilərdilər.
*Keşkəl
burada iri torpaq sahibi mənasında işlənir.
Torpaq sahiblərinin əsas gəlir mənbəyinin
əllərindən alınmasına yönələn bu qərar carlıların
narazılığına səbəb oldu. Çar hökumətinin
işğal etdiyi xalqların mənəviyyatına
toxunması adi hal idi. Ruslar Zaqatalada
xristianlaşdırma siyasəti aparırdılar. Balakəndə
kilsə tikdirilməsi 1863-cü ilin iyununda
Hacı Murtuzun rəhbərliyi ilə Zaqatala
üsyanının başlanmasına bəhanə oldu.
Üsyanda, demək olar ki, əhalinin bütün
zümrələri iştirak edirdilər. Bu hərəkata
kəndlilərlə bərabər, keşkəl sahibləri, ruhanilər,
yerli imtiyazlı şəxslər də qoşulmuşdular. Lakin
Zaqatala qalasını ələ keçirmək istəyən üsyançılar
məğlub oldular.
Üsyanın məğlubolma səbəbləri onun Lokal*
xarakter daşıması və qeyri-mütəşəkkilliyi idi.
*Lokal
yerli, müəyyən edilmiş sərhəddən (ərazi, hissə,
sahə və s.) kənara çıxmayan
Kəndli hərəkatının xüsusiyyətləri nədən ibarət
idi? Nə üçün o, kortəbii xarakter daşıyırdı?
Zaqatala üsyanının başvermə səbəblərini sadalayın.
