O, işığın yayılma sürətini hesablamaq üçün işıq mənbəyi, fırlanan dişli
çarx, linza və güzgülər sistemindən ibarət qurğudan istifadə etmişdir (
b).
Fizo təcrübəsində işığın yayılma sürəti üçün c ≈ 3,13·108 m/san alınmışdır.
Hazırda elektron qurğular vasitəsilə işığın vakuumda yayılma sürəti böyük
dəqiqliklə hesablanmışdır:
c ≈ 2,99792458·108 m/san ≈ 3·108 m/san.
• İşığın vakuumda yayılma sürəti təbiətdə mümkün olan ən böyük sürətdir. Bu
sürət inersial hesablama sisteminin seçilməsindən asılı deyil.
İşığın havada yayılma sürəti onun vakuumdakı sürətindən az fərqlənir. Lakin
digər mühitlərdə işığın yayılma sürəti onun vakuumdakı sürətindən fərqlənir;
məsələn:
vsu ≈ 2,25 · 108 m/san;
vşüşə ≈ 2,0 · 108 m/san;
valmaz ≈ 1,25 · 108 m/san;
vKanada balzamı ≈ 1,95 · 108 m/san.
Fizo qurğusunun quruluşu və iş
prinsipi.
Mənbədən çıxan işıq şüası
1 yarımşəffaf
güzgüdən əks edərək
bərabər sürətlə firlanan
2 çarxının
dişləri arasından keçir və
L məsafəsində
yerləşən
3 güzgüsünə düşür
(
b). Güzgüdən əks edən şüa
yenə dişli çarxa qayıdır. Çarx elə
hazırlanmışdır ki, ondakı hər bir dişin
eni iki dişin arasındakı məsafəyə
bərabərdir. İşıq şüası məsafəni
gedib qayıtdığı müddətdə çarx
bir diş qədər dönərək birinci dəfə
keçdiyi aralığı bağlayır. Nəticədə
qayıdan şüa çarxı keçə bilmir və müşahidəçinin okulyarında qaranlıq yaranır (işıq görünmür).
Bu o deməkdir ki, işığın
L məsafəsini gedib qayıtmasına sərf etdiyi t
1 zaman fasiləsi
dişli çarxın yarım aralıq qədər dönməsinə sərf etdiyi t
2 zaman fasiləsinə bərabərdir:
t1 = t2
.
Nəzərə alınsa ki, t
1 =
2L
c və t
2 =
T
2N =
1
2Nn
2L
c = 1
2Nn → c = 4LNn.
Burada L – dişli çarxdan 3 güzgüsünə qədərki məsafə,
T – dişli çarxın fırlanma periodu,
n – dişli çarxın fırlanma tezliyi,
N – çarxdakı dişlərin sayıdır.